[/aviable]
خواص و کاریردهای موم عسل
در موضوع : فرآورده های زنبور عسل
موم ماده ای است جامد و بی شکل با بوی مطبوع، بدون طعم و به رنگ زرد که حاصل ترشحات غدد موم ساز زنبور عسل است که در زیر شکم آن قرار دارند. موم در ابتدا بصورت مایع بوده وپس از مجاورت با هوا سخت شده و به صورت پولک در می آید زنبورها موم را برای سلول سازی داخل کندو بکار میبرند.
خواص و کاربرد های هر نوع موم منحصر به خود آن است. مهمترین کاربرد آن در خود کندو میباشد که زنبور عسل از موم برای ساختن ( شان ) بعنوان محلی برای تخم ریزی و پرورش نوزادان، انبار عسل، انبار گرده گل و بطور کلی محل زندگی خود استفاده میکند.
موم در دمای اتاق جامد است، در الکل و آب غیرمحلول و در اتر و سولفوردوکربن قابل حل میباشد و در حرارت شصت درجه ذوب میشود.
از هر ۱۰ قاب بافته شده در کندو، ۲۵۰ گرم موم خالص میتوان بدست آورد.
موم ماده ای است غیر قابل هضم برای انسان که ساختمان آن ازترکیب اسیدهای چرب با الکل تشکیل شده است.
برای تولید ۱ کیلوگرم موم، زنبورها باید ۱۲ کیلو عسل بخورند.
موم توسط غدد موم ساز در حلقه هاي شكمي از روز يازدهم تا زماني كه زنبورعسل شروع به جمع آوري شهد گل مي كند به صورت پولك ترشح شده و زنبور با گيره هاي پاهاي عقبي خود آنرا جدا كرده با آرواره هايش آنرا مالش داده و نرم ميكند سپس با مهارت خاص در تاريكي كندو آنرا به شكل شش ضلعي منظم كنارهم ميچينند. شكل شش ضلعي منظم امكان مي دهد كه تا حداكثر تعداد سلولها را، با حداكثر صرفه جويي در مصرف موم، بسازند.
زنبورهاي كارگر هشت غده موم ساز دارند كه در قسمت دروني حلقههاي شكمي در بخش4 تا 7 شكمي جا گرفتهاند. اندازههاي اين غده هاي موم به سن زنبورهای كارگر بستگي دارد. این غدد، در سن تقريبا 12 روزگي زنبور، در بزرگترين اندازه خود هستند كه از روز 18 به بعد، حالت نزولي طي ميكند. در طي اين دوره، زنبور عسل پولكهاي مومي ساخته شده توسط غدد موم ساز خود را، با استفاده از فك و آروارههای خود جويده و ترشحات بزاقي خود را، جهت نرم كردن موم، به آن اضافه ميكند. بدین صورت موم به خوبي خمير شده و به روي شان عسل در ساختمان زيري ذخيره مي شود و يا از آن جهت چسباندن سلول هاي عسل استفاده ميكنند.
زنبورهای جوان بعد از تغذیه نوزادهای جوان لاروها و شفیره‌ها با ژله سلطنتی، در ساخت كندو شركت می‌كنند. عسل مصرف شده و بعد از 24 ساعت همراه با بسیاری از زنبورهای دیگر در وضعیت معلق آرام می‌گیرد، 8 غده موم ساز در زیر شكم زنبورهای جوان، تكه‌های صفحهای كوچك موم ترشح می‌كنند. این بشقابكها توسط زنبور عسل تراشیده، جویده و با اضافه نمودن بزاق و انواع آنزیم ها، نرم و خمیری می شوند. زمانیکه این بشقابکها جویده شدند، به شان می‌چسبند و چند بار مجدداً جویده می‌شوند، بالاخره قسمتی از این شاهكار معماری، حجرات شش گوش، ساختمانی20 گرمی، كه میتواند 1000 گرم عسل را نگهدارد را، بوجود می‌آورند.
از موم مثل بتن، برای دهانه خانه شان عسل، استفاده میشود و وقتی كه با مقداری بره موم مخلوط گردد، نوزادها، لاروها و شفیره ها را از بیماریهای عفونی و تلف شدن حفاظت میکند. علاوه بر بره موم، موم نیز برای پر كردن شكاف‌ها و پوشاندن اشیاء خارجی در كندو بكار می‌رود. مومی كه توسط زنبوردار جمع‌آوری میگردد، آن مومی است كه در ساخت شان بكار رفته است. زنبورها در كندوی قاب دار، موم را تقریباً از قسمت درپوش و سمت فوقانی حجرات عسل تولید می‌كند.
قرنها پیش، به ارزش موم، بعنوان بهترین ماده برای شمع‌سازی پی برده بودند. قبل از پیدایش مومهای نفتی ارزان، از چربی حیوانی آب كرده برای شمعهای ارزان و موم تقلبی استفاده می‌شد. جواهرسازان و صنعتگران قدیمی می‌دانستند چگونه اشیاء ظریف از موم بسازند و بعد آنها را در قالب فلزات قدیمی قرار دهند. رنگهای تابلوهای نقاشی دیواری و شمایل‌های قدیمی، حاوی موم زنبور هستند كه بیش از 2000 سال بدون تغییر مانده‌اند. پوشش مومیایی‌های مصری حاوی موم هستند و موم زنبور دیر زمانی است كه در داروها، كرمها و لوسیونها مصرف پیدا كرده است. از میان تمامی فرآورده‌های اصلی زنبورداری، موم چند كاره‌ترین و گسترده‌ترین ماده مصرفی میباشد.
استفاده از عسل موم دار در كشور ما بر خلاف ساير كشورها، داراي ارزش و گستردگي بيشتري ميباشد ، دلايل آن هم بيشتر توجيه كننده بوده، چرا كه معتقدند: عسل موم دار طبيعي بوده و در آن تقلبات كمتري صورت ميگيرد.
موم مادهای است که در شکوفههای بسیاری از درختان جوان وجود دارد و این عصاره مخصوص، توسط زنبور عسل جمع آوری و به کندوهای عسل منتقل میشود تا در ساختن تشکیلات داخل کندوی عسل، چه در داخل بدنه درختان و شکاف کوهها و یا کندوهای دست ساخته، از آن استفاده شود. به عبارت دیگر موم در این کندوها، نقش ایزوله کردن ساختمان و تشکیلات زنبور عسل را ایفا نموده و فضایی است برای پرورش زنبورهای جوان و در نهایت ذخیره عسل برای استفاده در فصل زمستان.
تاریخچه:
مصریهای در ۴۲۰۰ سال قبل از میلاد مسیح، زنبورعسل را نگهداری کرده و موم آنرا برای ساختن قالب، برای نوشتن و همچنین برای مومیایی کردن و محفوظ کردن اجساد مردههایشان بکار میبردهاند.
رومیان از موم زنبور عسل، در کوزه گری، رنگرزی و نساجی استفاده میکردهاند. انواع عروسکهای مومی از معابد یونانیها و رومیان یافت شده است. کاربرد موم زنبور عسل، برای تأمین روشنائی از زمانهای بسیار قدیم، خصوصاً در مصر باستان، بسیار رایج بوده است. برای اولین بار، شمع توسط یونانیها، با بکارگیری نخ کتانی و موم زنبورعسل ساخته شد و برای تولید و تأمین روشنائی از آن استفاده گردید.
مهمترين عوامل مورد نياز جهت ترشح موم عبارتند از:
● زنبورها بايد 12 تا 18 روزه باشند(زنبورها بايد جوانتر باشند).
● بايد دماي محیط در اطراف زنبورهاي موم ساز، باید33 تا 36 درجه سانتيگراد باشد.
● يك ذخيره غذاي رها شده (عسل روان غليظ) به ساخت شانها كمك ميكند.
يك فصل پر محصول، ترشح موم را تحريك ميكند. در حاليكه در طي دوران سخت، به كلي اين ترشح متوقف ميشود. در هر صورت زنبورها ميتوانند عسل و سلولهاي نوزادان خود را، حتي در صورت عدم وجود عسل روان قابل دسترس، بسازند، البته با موم موجود در شانها.
خواص موم عسل:
موم زنبور عسل، نقطه ذوب نسبتا بالائی (مابین 143 تا 145 درجه فارنهایت) دارد و بسیار محکم است و در معرض فساد، توسط تعداد کمی از حلالهاست. آفتاب موم زنبور عسل را سفید میکند، اما مواد دیگری آن را تحت تاثیر قرار میدهند. موم از کشتیهای شکسته، پس از دههها، از داخل آب نمک در شرایط خوبی بیرون آورده شده است. موم زنبور عسل به آرامی میسوزد و بوی طبیعی خیلی معطری دارد. این دو کیفیت باعث میشود شمعهای حاصل از موم زنبور عسل، واقعاً بی نظیر و فوق العاده باشند. اما بزرگترین استفاده تجاری موم زنبور عسل، در صنعت مواد آرایشی است.
دستگاه گوارش انسان و سایر جاندران، قادر به تجزیه مولکولهای آن نیست، یعنی پس از تغذیه جذب نمیشود و به همان صورت که تغذیه شده است، از بدن دفع میگردد. اما میتواند به سرعت توسط پوست جذب شود. به همین دلیل، امروزه از آن در ساخت وسایل بهداشتی- آرایشی، نظیر کرم ها، پما دها، ماسکهای زیبایی صورت و ... استفاده کرده و از اهمیت بسزایی برخوردار است.
"جان ویس" پزوهشگر آمریکایی، جویدن فرآوردهای از موم و عسل را، برای پاک کردن راههای بینی و حلق، توصیه میکند و در مورد سینوزیت، تنگی نفس و زکام، آن را دارویی بی نظیر میشناسد. برای این کار بیماران باید نصف قاشق مربا خوری عسل را با موم مصرف نموده و موم آن را یک ربع بجوند.
جویدن موم عسل، جرمهای دندانها را از بین میبرد و لثهها را محکم میکند. جویدن نقلهای تهیه شده از عسل و موم، باعث ازدیاد ترشح بزاق جهت فعالیت ترشحی و حرکتی معده، و سوخت و ساز بدن شده و اثر قابل توجهی روی گردش خون و ظرفیت کار ماهیچهها دارد.
بیشترین میزان مواد آنتی اكسیدان عسل در موم آن قرار دارد. آنتی اكسیدانها موادی هستند كه با خنثی كردن مواد زیانبار در بدن، در جلوگیری از بروز بیماریها و انواع سرطان، اهمیت بسزایی دارند. میزان مواد آنتی اكسیدان موجود در عسل، از میزان این مواد در موم كمتر است و با گرفتن موم از عسل، آثار سودمند آن كاسته میشود.
موم داراي طبیعت گرم است.
موم داراي خاصيت افزايش دهنده ترشحات بزاق و نرم کننده گلو ميباشد.
مصرف موم در موارد زير پيشنهاد مي شود:
زكام و برونشيت، تقويت لثه، احتقان، سرفه، تقويت نيروي جنسي، تنگي نفس
بدين منظور پيشنهاد ميشود قطعهاي از عسل موم دار را جدا كرده و آنرا بجويد.
مصرف موم به مقادير زياد، زيان آور مي باشد.
تركيبات موم زنبور عسل:
موم خالص به ندرت يافت ميشود به طوری که در آن، 5 % گرده گل و بره موم نيز ديده ميشود.
موم زنبور عسل حاصل از Apis mellifera شامل حداقل 284 تركيب مختلف ميباشد. همه آنها كاملاً تشخيص داده نشده‌اند، ولي بيش از 111 تركيب فرار هستند. حداقل 48 تركيب يافت گرديدند كه به خوشبو كردن موم كمك ميكنند. از نظر كيفي، تركيبات عمده عبارتند از : منوودي استرهاي اشباع شده و اشباع نشده، هيدروكربنهاي اشباع شده و اشباع نشده و اسيدهاي فرار و هيدروكسي پلي استرها. نسبت مقادير استر به اسيدها، بطور قابل ملاحظه‌اي در اثر گرما دادن بيش از حد تغيير مي‌يابد. در 100 درجه سانتيگراد به مدت 24 ساعت نسبت استر به اسيد، فراتر از حدود تعيين گرديده براي موم زنبور خالص تغيير ميكند.
گرما دادن طولانيتر با درجات حرارت بالاتر، به تخريب و از دست رفتن هيدوركربن‌ها منجر مي‌گردد. اين تغييرات نيز خواص فيزيكي موم را تحت تاثير قرار مي‌دهند. بدين ترتيب، گرما دادن بيش از حد طي آب كردن يا عمل آوري مجدد، موم را از لحاظ ساختماني تغيير مي‌دهد و خواص مفيد بسياري از تركيبات فرعي‌اش، همچنين تركيبات خوشبو و فرار آن را تغيير مي‌دهد. سفيد كردن، تركيبات خوشبوي موم را نابود ميكند. موم سفيد شده، ديگر عطر مخصوص و مطبوع موم را ندارد و ميتوان پنداشت كه فاقد بسياري از تركيبات فرعي است.
موم زنبور عسل براي مصرف انسان بي خطر است. موم ماده‌اي خنثي است، يعني به هيچ وجه دستگاه هاضمه انسان نسبت به آن، عكسل العمل نشان نمي‌دهد و بدون تغيير از بدن عبور ميكند. با اینحال، مواد محلول يا موجود در موم، به تدريج آزاد ميگردند. از اين خاصيت در بسياري از فرآورده‌هاي دارويي بهره‌برداري مي‌گردد. ضمناً اين خواص وقتي كه موم نزديك مواد شيميايي سمي و آفت كش‌ها يا بعد از بعمل آوردن با دواهاي مختلف در داخل كندو نگهداشته شود، ميتوانند مسئله‌ساز باشند.
کاربرد آرايشی:
خواص منحصر بفرد موم زنبور غلظت معيني به محلولهاي امولسيونه مي‌دهد به اين ترتيب كه تشكيل امولسيون‌هاي پايدار را تسهيل مي‌نمايد وظرفيت نگهداري آب پمادها و كرمها را افزايش مي‌دهد. اين خواص و ساير خواص را كه فقط موم زنبور در يك ماده تركيب ميكند، موم زنبور را در صنعت لوازم مواد آرايشي بدون جانشين مي‌سازد. اگر چه اثرات دلخواه را اغلب ميتوان با مقدار كم موم از 1 تا 3/0 بدست آورد، فرآورده‌هاي نهايي نيز بوسيله قيمت نسبتاً بالاي موم تعيين ميگردند.
موم زنبور عسل نه تنها ظاهر و غلظت كرمها و لوسيون‌ها را بهبود مي‌بخشد، بلكه همچنين تركيب ترجيحي براي رژلبها ميباشد؛ چون به براقي، غلظت و تثبيت رنگ كمك ميكند.
کاربردهای واقعی موم در مواد آرایشی مربوط به خصوصیات و ویژگیهای ذیل است :
براحتی در امولسیونهای آب در روغن و روغن در آب شرکت میکند.
یک نرم کننده آلی و مکمل مرطوب کننده‌ها است.
فعالیت حفاظتی از نوع غیرجذبی برای پوست دارد.
عمل پاک‌کننده‌ها را تقویت میکند.
عمل حفاظتی مواد ضد آفتاب را افزایش می‌دهد.
خاصیت ارتجاعی و لاستیکی آن بازده محصول را از طریق ایجاد لایه‌های نازک بهبود بخشیده و امکان عملکرد بیشتری را روی سطوح پوست و لب مهیا می‌نماید.
واکنشهای آلرژیک را تحریک نمی‌نماید.
با بسیاری از ترکیبات مواد آرایشی سازگار و هماهنگ میباشد.
حتی مقادیر کم آن نیز اثرات فوق را نشان می‌دهد.
بنابر دلایل بالا موم زنبور عسل به میزان قابل توجهی در مواد آرایشی مختلف که در ذیل آورده شده است استفاده میشود :
کرمهای پاک کننده
لوسیونها و کرمهای ضد سرما
کرمهای نرم کننده
ازاله کننده های مو
رژ لب‌ها
کرمهای ناخن
فرآورده‌های محافظت کننده دربرابر آفتاب
مواد آرایشی صورت و چشم
کرمهای پایه:
حتی در مواد آرایشی کف کننده همچون پاک‌کننده‌های پوست و بدن، موم زنبور عسل سازگاری پوست را بهبود می‌بخشد و خواص زیان بار سورفاکتانت‌ها را کاهش می دهد در حالیکه در شامپوها و حالت‌دهنده‌های مو وضعیت را بهبود می‌بخشد.
کاربرد غذایی:
موم زنبور عسل در انواع فرآورده‌ها و فرآيندها از بسته‌بندي تا عمل آوري و نگهداري مورد استفاده بوده است. همچنين بعنوان عامل تفكيك در صنعت شيريني پزي و در فيلترهاي سيگار مورد استفاده قرار گرفته است. بسياري از اين كاربردها را ميتوان با ساير مومهاي ارزانتر به انجام رساند. كاربرد متداول، ساده و در مقياس كوچك براي موم، حفاظت ظروف در برابر اثرات اسيدهاي حاصله از آبميوه‌ها يا عسل است. استوانه‌هاي فلزي براي نگهداري و ارسال عسل بايد جهت جلوگيري از خوردگي آهن روكش گالوانيزه گردند. روكش ممكن است شامل رنگ مخصوص مواد غذايي گران، كيسه پلاستيكي ساخته شده از پوشش نازك پلاستيكي مخصوص مواد غذايي با لايه نازكي از موم باشد.
